Đặc sắc lễ hội Kỳ yên Đình Hiệp Mỹ

Ngôi đình là cơ sở sinh hoạt tín ngưỡng của cư dân xóm ấp. Đối với cư dân người Việt nhiều thế hệ ở Trà Vinh, ngôi đình là biểu trưng của lòng tự hào về tình yêu quê hương, đất nước; là một phần tâm hồn, máu thịt của họ suốt đời gắn bó. Ở Trà Vinh hiện nay có 75 ngôi đình. Trong năm các đình diễn ra các lễ như Thượng điền, Hạ điền, đặc biệt là lễ hội Kỳ yên. Kỳ yên tức Cầu an.

Đình Hiệp Mỹ tọa lạc tại ấp Chợ, xã Hiệp Mỹ Tây, huyện Cầu Ngang, tỉnh Trà Vinh. Theo các vị cao niên ở đây kể lại thì đình Hiệp Mỹ được tạo dựng vào thập niên 20, 30 thế kỷ XIX sau một thời gian khai hoang, cư dân an cư lạc nghiệp và lập làng Thành Đức. Hiện nay, Ban quý tế đình còn lưu giữ một sắc phong có niên đại Tự Đức ngũ niên (năm 1852).

Lễ hội Kỳ yên có nguồn gốc trong thờ lễ thần từ lâu đã có chung ở người Việt. Kỳ yên tức cầu an, cầu cho quốc thái dân an, cầu cho phong điều vũ thuận, mùa màng tốt tươi sinh sôi nảy nở. Ở miền Bắc xưa kia, xuân qua hè đến nóng bức dịch bệnh thường xãy ra làm bất an làng xóm. Do đó ở các đình miếu, ở các điểm trong làng người ta tiến hành làm lễ cầu an còn gọi là lễ Tống ôn, lễ Cầu mát. Dân làng bày cúng cháo lá đa, rải gạo muối thí thực để tống tiễn các ôn dịch. Ý nghĩa lễ Cầu an theo lệ xưa chỉ có vậy. Đến khi người Việt di dân vào Nam khẩn hoang lập ấp phải đương đầu với thiên nhiên nhiều bất trắc “dưới sông sấu lội trên rừng cọp um” dễ dàng cướp đi sinh mạng. Vì vậy, khi có ngôi đình để cúng kiếng họ khát khao cầu an và đặt tất cả niềm tin của mình vào vị thần của đình làng. Từ đó ở Nam Bộ lễ Kỳ yên trở thành đại lễ. Lễ hội Kỳ yên ở các đình Nam Bộ nói chung và Trà Vinh nói riêng không thống nhất ngày tháng, thường diễn ra trong khoản thời gian từ tháng giêng đến tháng ba âm lịch nhưng tập trung nhiều vào tháng ba.

Trong năm đình Hiệp Mỹ tổ chức các lễ hội như: Lễ Hạ điền ngày 5/5 âm lịch còn gọi là lễ cúng Thần Nông, lễ Thượng điền ngày 15,16/10 âm lịch, lễ Khai sơn 7/1 âm lịch và lễ Kỳ yên 15,16/2 âm lịch.

Lễ hội Kỳ yên ở đình Hiệp Mỹ có trên 100 năm nay là lễ hội dân gian đặc sắc còn bảo lưu khá nhiều các nghi tiết của lễ hội Kỳ yên đình làng Nam Bộ trước đây. Sở dĩ có tính chất bền vững, được bảo lưu chính vì đứng về mặt xã hội học mà xét thì mọi hoạt động và hành vi diễn ra trong xã hội nói chung theo một sự đồng cảm về tổ chức, thiết chế giữa con người và con người, giữa cá thể và cộng đồng đều mang tính chất xã hội hóa. Lễ hội đã quy tụ đông đảo bà con tham gia một cách tự nguyện. Có được nét đẹp này bởi những cư dân di cư đến đây đã tìm cách thích nghi với điều kiện xã hội mới, làm sao vừa có thể phát huy được thế mạnh của những yếu tố văn hóa truyền thống mang theo, đồng thời thích ứng môi trường, cảnh quan mới nhằm tạo cho mình một thế bình ổn trong tồn tại và phát triển. Biểu hiện cụ thể tại đình Hiệp Mỹ là phối tự nhân thần Lê Tấn Sĩ một nhân vật lịch sử đã hy sinh trong cuộc kháng chiến chống Pháp.

Về mặt văn hóa nếp sống, lối sống, đạo đức xã hội, các sinh hoạt văn hóa của cộng đồng đều là những hiện tượng đã được xã hội hóa thông qua sự chuyển giao và chia sẻ từ thế hệ này sang thế hệ khác, thông qua một sự tán đồng, tiếp thu tập thể. Điều này ta thấy rất rõ trong lễ hội Kỳ yên đình Hiệp Mỹ: nguồn kinh phí tổ chức, lễ vật dâng cúng, thành phần phục vụ, thành phần tham gia tất cả đều tham dự tự nguyện tạo nên lễ hội và trở thành phong tục của địa phương, của lễ hội.

Ngày nay, trong sự phát triển của nền kinh tế tri thức, sự hội nhập và cạnh tranh với các nền kinh tế trên thế giới, văn hóa truyền thống Việt Nam là nguồn nội lực quan trọng thúc đẩy sự phát triển xã hội. Việc bảo tồn và phát huy lễ hội Kỳ yên đình làng là cần thiết có ý nghĩa thiết thực trong đời sống xã hội đương đại, góp phần xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc và xây dựng sản phẩm du lịch đặc thù của tỉnh Trà Vinh theo Đề án xây dựng sản phẩm du lịch đặc thù vùng đồng bằng sông Cửu Long được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch phê duyệt tại Quyết định 194/QĐ-BVHTTDL ngày 23/01/2015./.

Chí Quyết – Hoàng Tuấn